Arkadaslar Tarih Dersinin Notlarının Hepsi Burada

Başlatan SLyMN, Ekm 13, 2007, 09:07 ÖS

« önceki - sonraki »

SLyMN

14. Saruhanoğulları
On dördüncü yüzyılın başlarında, Manisa ve çevresinde kurulan Türk beyliği. Aslen Harezmli olup, Türkiye Selçuklularının hizmetine giren Saruhan Bey tarafından kurulmuştur.
Anadolu'nun Moğol istilâsına uğradığı ve Türkiye Selçuklu Devleti'nin zayıflamaya maruz kaldığı yıllarda, sayısız Türkmen grupları, Batı Anadolu bölgesine gelerek, bu bölgelerdeki Bizans şehir ve kasabalarını ele geçirmeye başladılar. Türkiye Selçuklu sultanı İkinci Mesud'un ümerasından olan Saruhan Bey'in de, 1302'den itibaren uçta, faaliyetlere giriştiği görülmektedir. Saruhan Bey'in, 1305'te Manisa şehrini abluka altına alması ve kıyı ucunda faaliyetlerini arttırması üzerine, Bizans İmparatoru İkinci Andronikos, Batı Anadolu'ya oğlu IX. Mihail'i gönderdi. Bu prens, Katalan kuvvetlerinin desteğiyle Manisa'ya kadar geldiyse de, Saruhan Bey kuvvetlerine karşı duramayacağını anlayınca, kaleyi sağlamlaştırıp sahile çekildi. Katalanların, bölgeyi terk etmelerinden sonra, Manisa'ya karşı hücumlarını arttıran Saruhan Bey, 1308 yılına kadar civar kasaba ve köyleri ele geçirdikten sonra, nihayet 1313'te, Türklerin Leşkeriş ili dedikleri Manisa'yı fethetti. Manisa'nın fethine, kardeşi Çuğa Bey ile Ali Paşa da katılmıştır.
Manisa'nın fethiyle burasını kendisine merkez yapan Saruhan Bey, kardeşi Çuğa Beye Demirci ve yöresini, diğer kardeşi Ali Paşaya ise, Nif'in (Mustafakemalpaşa) idaresini vermiştir. Bundan sonra, hudutlarını Ege Denizi sahiline kadar genişleten Saruhan Bey, denizciliğe de başladı. Donanma kurdu. Manisa dâhil Adalar, Akhisar, Gördes, Göndük, Ilıca/Turgutlu, Kayacık, Marmara/Zarhaniyet, Menemen, Güzelhisar ve Mendehorya'ya hâkim oldu. Saruhanlı kuvvetleri, Foça'daki Rum ve Lâtinleri, baskı altında tuttular. Foçalılar, antlaşma istediler. Saruhan Bey, yıllık on beş bin gümüş akçe haraç vergi karşılığı antlaşma yaptı.
Saruhanoğulları, doğuda Germiyan, kuzeyde Karesi, güneyde Aydınoğulları beylikleriyle çevrildiğinden, fetihleri sahil yönündeydi. Ege adaları ve Balkanlara sefer yapmayı plânladılar. Donanmayı kuvvetlendirip, harp filosu kurdular. Saruhan Bey, 1334'te Aydınoğlu Umur Bey'le ittifak edip, iki yüz yetmiş gemiden meydana gelen müttefik Türk donanmasıyla, Yunanistan'a çıkarma yaptı. Bu seferde Saruhan donanmasına, Saruhan Beyin oğlu Süleyman Bey kumanda etti. Bu sırada, Bizans'ın Foça Valisi Dominik isyan edip, Midilli'yi işgal etti. Dominik, Saruhanoğlu Şehzade Süleyman ve bazı adamlarını hileyle esir etti. Süleyman Bey, Bizans İmparatoru III. Andronikos Paleologos'un vasıtası ve Saruhanlı kuvvetlerinin, Rum ve Lâtinlere baskısıyla kurtarıldı.
Saruhan Bey, Bizans İparatoru III. Andronikos'un 1341'de ölümü üzerine, Gelibolu'ya çıkartma yaptı. Gelibolu'dan çok ganimet aldı. Bizans'ta taht mücadelesi başlayınca, Kolonici Lâtinler İzmir'i aldılar. Saruhan Beyin müttefiki Aydınoğlu Umur Bey, Bizans devlet adamı Kantakuzenos'un imparatorluk mücadelesinde yardım isteğine karşılık vermek üzere, Saruhanlı topraklarından geçiş hakkı istedi. Saruhan Bey, Umur Beye, iki beylik arasındaki hudut ihtilaflı toprakları vermesi şartıyla geçiş hakkı verdi. Saruhanlı donanmasından bir filo da Süleyman Bey kumandasında, Aydınoğlu Umur Beyin donanmasına katıldı. Umur Bey, Rumeli'ye geçip, Kantakuzenos ile birleştiyse de, Süleyman Bey, 1345'te Küçükçekmece civarında hummaya tutularak vefat etti.
Aynı sene Saruhan Beyin de vefatı üzerine, beyliğin başına oğlu Fahreddin İlyas Bey geçti. Bizans İmparatoriçesi Anna, 1345'te Kantakuzenos'a karşı, İlyas Beyle bir ittifak antlaşması yaptı. İlyas Beyin vefat tarihi tespit edilemediğinden, kaç yıl beylik yaptığı bilinmemektedir.
Saruhanoğullarının üçüncü beyi, Muzafferüddin İshak Beydir. İshak Bey, imar faaliyetlerinde bulunup, 1380'de medrese, Koyunköprüsü-Çapraslar mahallelerinde, birer çeşme ve iki hamam yaptırdı. 1388'de vefat edince, yerine oğlu Hızırşah geçti.
Hızırşah, Haçlılarla devamlı mücadele eden Osmanlı Devleti'yle iyi münasebetler kurdu. 1389 Kosova Meydan Muharebesi'nde Osmanlılara yardımcı kuvvet gönderdi. Hızırşah'ın beyliğini, kardeşi Orhan Bey, kabul etmeyerek, saltanat mücadelesine girişti. Orhan Bey, Osmanlıların Anadolu birliğine de karşı çıktı. Osmanlı Sultanı Birinci Bayezid Han, 1390'da Manisa'yı alıp şehzade sancağı yaptı. Saruhanoğlu Orhan Bey, 1402 Ankara Savaşı'nda, Timur Han'ın safında yer aldı. Saruhan askerleri, Osmanlı ordusundan ayrılıp, Orhan Beyin yanına gittiler. Saruhan Beyliği, Ankara Harbinden sonra, 1402'de tekrar kuruldu. Timur Han, Orhan Beyi Saruhan Beyliğine getirdiyse de, Hızırşah, Saruhan Beyliğine tekrar hakim oldu. Hızırşah, Osmanlıların Fetret devrinde, Emir Süleyman'ın safını tuttu. Çelebi Mehmed, 1410'da kardeşini ve müttefiklerini yendi. Hızırşah, Manisa'da yakalanıp, cezalandırıldı. Saruhanoğulları toprakları, Osmanlı hâkimiyetine geçip, 1410'da beylik yıkıldı.
Saruhanoğulları, hüküm sürdükleri topraklar üzerinde birçok imar faaliyetlerinde bulundular. Camiler, medreseler, köprüler yaptırdılar. Bunlar arasında bilhassa Saruhan Beyin Gediz üzerinde yaptırdığı köprüyle Manisa'da bir mescit ve çeşmesi, Hızır Beye ait Manisa'da Ulu Cami, Mevlevîhâne ve medresesi dikkati çekmektedir.
Saruhanoğulları, Lâtinlerle ticarî münasebet kurduklarından, jigliati denilen Lâtin harfli, resimli gümüş sikke kestirmişlerdir. İshak, Hızırşah ve Orhan Beylerin İslamî sikkeleri de ele geçmiştir. Saruhanoğulları, donanmalarıyla faaliyette bulunarak pek çok ganimet malı elde ettikleri gibi, batı devletleriyle ticarî münasebetlerde de bulunmuşlardır. Saruhanoğulları, devirlerinde yazılan eserlerle de Türkçe'ye büyük hizmet etmişlerdir. Yakub bin Devlethan'ın emriyle, Nâsırüddin Tûsî tarafından on sekiz bâb üzerine tertip edilmiş olan Bâhnâme, Türkçe'ye çevrilmiştir.



Beyliklerin Anadolu'nun Türkleşmesindeki Hizmetleri


Ç. TÜRKİYE'DE KURULAN DİĞER DEVLETLER
1. Eretna Devleti
Orta Anadolu'da, 14. asırda kurulan bir Türk beyliği.
Anadolu Selçuklu Devleti yıkıldıktan sonra, onun idaresindeki yerler, İlhanlıların eline geçti ve Anadolu'daki topraklar, İlhanlılar tarafından gönderilen genel valiler tarafından idare edilmeye başlandı. Bu valilerin en kudretlisi ve sonuncusu, Emir Çoban'ın oğlu Timurtaş idi.
Timurtaş, vali olarak gönderildiği zaman, babasının nüfuzuna güvenerek, müstakil devlet olma sevdasına düştü. Ancak, babası Emir Çoban, büyük bir kuvvetle üzerine gelince, bu sevdadan vazgeçti ve affedildi.
Timurtaş, kardeşi Dımışk Hoca'nın katli ve babasının Ebû Sâid Bahadır Han ile arasının açılması yüzünden, Anadolu'da fazla kalamayarak, 1328'de Türk-Memluk Sultanı Melik Nâsır Muhammed'e iltica etti. Oraya giderken, kayınbiraderi Eretna'yı vekil olarak bıraktı. Eretna da Ebû Said' e bağlılığını bildirip, Timurtaş'ın yerine gönderilen Büyük Şeyh Hasan'a itaat ederek mevkiini muhafaza etti.
Ebû Said Bahadır Han'ın 1335'te evlat bırakmadan ölmesi, bazı karışıklıklara yol açtı. Bu durumda Eretna, Memlûk sultanına haber göndererek onun himayesine girdi. Çobanîler'den küçük Şeyh Hasan'ın üzerine gelen ordusunu Sivas, Erzincan arasında 1343'te yenmesi, Eretna'nın durumunu kuvvetlendirdi ve şöhretini arttırdı. Eretna'nın hükmü altında; Sivas, Kayseri, Niğde, Tokat, Amasya, Erzincan, Doğu Karahisar, Niksar, Canik, Develi, Karahisar şehir ve kasabaları bulunuyordu. Devletin merkezi, önceleri Sivas, sonraları ise Kayseri oldu.
Eretna; âlim, hayırsever, ileri görüşlü, cesur bir zâttı. Dînine bağlı olup, ilim adamlarını severdi. Âlimleri meclisine alır, onların karşılıklı konuşmalarını dinler ve fikirlerinden faydalanırdı. Eretna'nın 1352'de Kayseri'de vefat etmesi, Anadolu, Irak ve Suriye'de üzüntüyle karşılandı.
Eretna'nın yerine, emirlerin kararıyla, küçük oğlu Gıyasüddin Mehmed Bey, hükümdar oldu. Ağabeyi Câfer Bey, isyan ettiyse de, yenilip Mısır'a kaçtı. Mehmed Bey, çok genç olduğu için, devleti Vezir Ali Şah idare ediyordu. Bir müddet sonra Vezir Ali Şah isyan etti ise de, Memlûklar'dan yardım alan Mehmed Bey'e yenildi ve harpte öldü.
Mehmed Bey, 1365'te ölünce, yerine küçük yaştaki oğlu Alâeddin Ali Bey geçti. Bunu fırsat bilen Karamanoğlu Alâeddin, Niğde ve Aksaray'ı işgal etti. Sonra Kayseri'yi de alan Karamanoğlu, Ali Beyi, Sivas'a kaçırdı. Orada bir müddet hapiste kalıp sonra kurtarılan Ali Bey, tekrar hükümdar oldu. On beş sene süren hükümdarlığı çok silik geçen Ali Bey, 1380 yılında tâundan (veba) öldü.
Ali Beyin ölümü üzerine, yedi yaşındaki oğlu, İkinci Mehmed Bey, hükümdar ilan edildi. Şarkî Karahisar Beyi Kılıç Arslan, nâib oldu. Amasya emîri Hacı Şâdgeldi Paşa, idareyi ele geçirmek için, Sivas üzerine yürüdü ise de, Kılıç Arslan'ın nâib olduğunu duyunca, Amasya'ya çekildi. Kılıç Arslan'ın, Kadı Burhaneddin'i merkezden uzak tutmak için Karahisar'a göndermek istemesi, aralarının açılmasına yol açtı. Kadı Burhaneddin, bir süre sonra, Kılıç Arslan'ı ve onun amcası Keyhüsrev'i öldürdü ve İkinci Mehmed'e nâib oldu. 1381 senesi Ocak ayında, İkinci Mehmed'i de bertaraf ederek, hükümdarlığını ilan etti. Böylece, Eretna Beyliği sona erdi. Yarım asra yakın hüküm süren Eretna Beyliğine ait, Sivas, Tokat, Kayseri ve havalisinde bazı eserler vardır.

2. Kadı Burhaneddin Devleti
On dördüncü yüzyılda, 1381-1398 yılları arasında, Kayseri ve Sivas bölgesine hâkim olan Türk beyliği.
Burhâneddin Ahmed, 1345 yılında, Kayseri'de dünyaya geldi. Babası Kayseri Kadısı Şemseddin Mehmed olup, Oğuzlar'ın Salur boyuna mensuptur. Küçük yaşta tahsiline başlayan Burhâneddin Ahmed, Farsça, Arapça, mantık, fıkıh, usûl, ferâiz, hadis, tefsir, hey'et ve tıp ilimlerini öğrendi. Yirmi bir yaşındayken Kayseri kadılığına tâyin olundu (1364).
Kadı Burhâneddin'in Kayseri kadılığı, Eretna Devleti'nin çöküş hâlinde bulunduğu zamana rastlar. Eretna Hükümdarı Ali Bey, zayıf iradeli ve kabiliyetsiz bir kimseydi. Devlet içerisinde anarşi ve emîrler arasında rekabet, bütün hızıyla devam ediyordu. Eretna Devletinin içinde bulunduğu bu krizi değerlendirmek isteyen Karamanoğulları, Kayseri'ye hücum ederek, zaptettiler. Ali Beyi, esir olmaktan Kadı Burhâneddin kurtardı. Ali Bey, bu yardımı üzerine, onu vezirlik makamına getirdi. 1380 yılında, Ali Beyin ölmesi ile yerine geçen yedi yaşındaki oğlu Mehmed Çelebi'ye nâip tayin edildi. Bölgenin kuvvetli emîrlerinden Amasya Emîri Hacı Şadgeldi Paşayı, Danişmendiye köyü önünde yaptığı muharebede bozguna uğrattı. Şadgeldi Paşa, yapılan muharebede öldü. Böylece, devlet için nüfuzunu pekiştiren Kadı Burhâneddin Ahmed, Eretna Hükümdarı Mehmed Çelebi'yi bertaraf ederek, saltanatını ilan etti (1381). Adına hutbe okutup para bastırarak, bundan böyle kendi adıyla anılacak devletini, tek başına idare etmeye başladı.
Kadı Burhâneddin, on sekiz sene süren hükümdarlığında, Amasya Emirliği, Erzincan Emirliği, Candaroğulları Beyliği, Karamanoğulları Beyliği ve Tâceddinoğulları Beyliği ile mücadele ederek, bu beylikler üzerinde hâkimiyetini kabul ettirmeye muvaffak oldu. Memluk sultanına isyan eden Malatya Nâibi Mintaş'ın teklifi üzerine, adı geçen şehri almak istemesi, Kadı Burhâneddin ile Memlûk Sultanı Berkuk'un arasını açtı. Memlûklar'ın Halep Valisi Yılboğa, Sivas önlerine gelerek şehri muhasara etti. Fakat, Kadı Burhâneddin'in başarılı savunması karşısında, kırk günlük bir kuşatmadan sonra, 1388'de çekilmek mecburiyetinde kaldı. Sultan Berkuk ile Kadı Burhâneddin arasında dostluk, ancak, Timur Han'ın batı seferleri sebebiyle tekrar kuruldu. Kadı Burhâneddin'in, Akkoyunlular ile önceleri kötü olan münasebetleri de, 1388 senesinden sonra düzeldi. Daha sonraları Akkoyunlu Devletini kuracak olan Karayülük Osman Bey de, onun yanına rehin bırakılmıştı. 1389 senesinde Karakoyunlu Türkmenleri ile Erzincan Emîri Mutahharten karşısında yenilen Akkoyunlu Ahmed Bey, Kadı Burhâneddin'e sığınmak zorunda kaldı.
Kadı Burhâneddin, 1389 Kosova Muhârebesi'ne kadar, Osmanlılar'la dostâne münasebetler içindeydi. Bu tarihten sonra, onun batıya yönelerek, Osmanlı nüfuz sahasını tehdide başlaması ve Tâceddinoğulları ve Candaroğulları gibi beyliklerin tahrikleri, iki devlet arasındaki dostluğun bozulmasına sebep oldu. Neticede, Kadı Burhâneddin'in kuvvetleri, Osmanlı öncülerini, 1392 yılında, Çorumlu sahrasında, ağır bir yenilgiye uğrattı. İki taraf arasındaki mücadele, Timur Hanın Anadolu'ya gelme ihtimali üzerine tekrar dostluğa döndü. Kadı Burhâneddin, Timur'un Anadolu'ya geleceğini haber aldığı zaman, Sivas'ı tahkim ederek savaşa hazırlandı. Fakat Timur Han, Anadolu'ya girmeden geri dönerek, 1394 yılında Altınordu Hanı Toktamış'la savaşa girdi. Akkoyunlular, 1395 Erzincan Seferi sırasında Kadı Burhâneddin'in yanında yer aldılar. 1396 senesinde, Karamanoğullarına tâbi olan Kayseri valisi Şeyh Müeyyed'i cezalandırmak için yapılan sefere, Karayülük Osman Bey de katılmıştı. Şeyh Müeyyed'e onun aracılığıyla aman verilmişse de, Kadı Burhâneddin, bir süre sonra Şeyh Müeyyed'i öldürdü. Bu yüzden bir müddet sonra Kadı Burhâneddin ile Karayülük Osman Beyin arası açıldı. 1398 yılında, Sivas önlerinde yapılan muharebede Karayülük Osman Bey, Kadı Burhâneddin'i mağlup ederek, öldürdü.
Öldürüldüğünde 54 yaşında bulunan Kadı Burhâneddin'in kabri, Sivas'taki türbesindedir. Saltanatı boyunca savaştan savaşa koşmuş, bu sebeple kendisine Ebü'l-Feth lâkabı verilmiştir. Allah yolunda tehlikelere bizzat atılır, bu uğurda yorulmak nedir bilmez ve bu yolda varını yoğunu harcardı. Memleketin çeşitli yerlerinde faaliyet gösteren Moğol artıklarını ve fitne çıkarmak için uğraşan sapıkları ortadan kaldırmak ve ülke dışına sürmek için gayret etti. Kendisinden önceki âdil İslâm hükümdarları gibi, dost ve düşmanlarına merhametli davranırdı. Asker ve kumandanlarına nasihatlerinde, savaşa katılmayan ve savaşacak kudreti olmayan kadın, ihtiyar, çocuk ve din adamlarının mal ve can emniyetinin sağlanmasını emrederdi. Halkına adaletle muamele eder, suçu sabit olmayanı cezalandırmazdı. İlmi ve ilme düşkünlüğü çok fazlaydı. Savaş esnasında bile kitap yazar ve ilimle meşgul olurdu. Sa'deddîn Teftazânî hazretlerinin Telvih adlı eserine yazdığı Tercîh-i Tavzîh adlı usul-i fıkha dair hâşiyeyi, Kayseri valisi Müeyyed'in isyanını bastırmak için savaşırken yazmıştı. İstanbul'da Râgıb Paşa Kütüphanesinde, 831 numarada kayıtlı bir nüshası bulunan bu eserin bir nüshası da, Millet Kütüphanesi, Feyzullah Efendi kısmı, 588 numaradadır.
Ulema ile sohbet etmekten büyük bir haz ve mutluluk duyardı. Pazartesi, Perşembe ve Cuma günleri olmak üzere haftada üç gün ilmî sohbetler düzenlerdi. Bütün tebaasına karşı adalet ve şefkat gösteren Kadı Burhâneddin; cesur, cömert ve iyi huyluydu.
Kadı Burhâneddin Ahmed'in ölümü üzerine Sivas halkı, onun yerine, o sırada yaklaşık on dört yaşında ve Kayseri valisi olan oğlu Alâeddin'i getirdi . Karayülük Osman Bey, Sivas'ın kendisine teslimini istedi, fakat, şehir halkı tarafından yardıma çağrılan Moğol kuvvetleri karşısında çekilmeye mecbur kaldı. Timur Hanın Anadolu'ya gelme ihtimali üzerine, devleti idare edecek kuvvetli bir şahsiyet bulunamadığından, Sivaslılar, şehri Osmanlı Sultanı Yıldırım Bayezid Hana teslim ettiler. Bayezid, oğlu Mehmed Çelebi'yi Sivas'a vali tayin etti. Alâeddin Ali Bey ise, eniştesi Dulkadiroğlu Nâsıreddin Mehmed Beyin yanına gönderildi. Daha sonra Osmanlı Devleti içerisinde hizmet gören Kadı Burhâneddin Devleti tahtının bu tek ve son vârisi, 1442 yılında öldü.
Kadı Burhâneddin Ahmed Devletinin ömrü, kurucusunun hayatı ile sınırlı kalmıştır. Merkeziyetçi bir idare kurmak gayesini güden Kadı Burhâneddin, devlet idaresinde eski ailelerin nüfuzlarını kırdı ve kendi emir ve arzusundan dışarı çıkmayacak kimseleri, yüksek mevkilere tayin etti. Devletin askerî ve mülkî bütün kuvvet ve yetkilerini elinde topladı. Emri altında, mükemmel bir hassa (kapıkulu) ordusu meydana getirdi. Savaşlarda, bu hassa ordusundan başka, ıktalardan gelen asker ve göçebe (Türkmen-Moğol) ücretli askerlerinden faydalanırdı.
Hayatı, savaş içinde geçmekle beraber, Kadı Burhâneddin, memlekette bir imar seferberliği de başlattı. Fethettiği şehirleri mescit, medrese, çeşme, zâviye, imâret, köprü vb. eserlerle süsledi. Turhal, Amasya, Tokat, Erzincan, Niksar ve Kırşehir hudut bölgelerinde yaptırdığı kaleler ile memleketinin güvenliğini ve yolların emniyetini sağladı. Ticareti ve ticaret erbabını himaye ederek, ülkedeki iktisadî hayatı daima canlı tuttu. Kayseri Şeyh Müeyyed Çeşmesi, Zile Medresesi, Turhal, Tokat ve Amasya kaleleri, bu devletten günümüze kadar gelen başlıca eserlerdir.


SLyMN


SLyMN

3. Dulkadiroğulları
14. asırdan 16. asrın ilk yarılarına kadar Anadolu tarihinde mühim rol oynayan, Oğuzlar'ın Bozok koluna bağlı, bir Türkmen hânedânı. Anadolu'ya, Hasan Dulkadir adlı bir beyin idaresinde gelen ve Dulkadirli Beyliğinin çekirdeğini meydana getiren bu ilk grubun, Maraş ve Elbistan arasındaki yaylalık bölgeye yerleştikleri ve daha sonra geniş bir alana yayıldıkları anlaşılmaktadır.
Beyliğin kurucusu Zeyneddin Karaca Bey, Eretna Bey'in elinden Elbistan'ı aldıktan sonra Memlûk Sultanı Melik Nâsır Muhammed'den naiplik menşurunu almaya muvaffak oldu. Karaca Bey, zaman zaman Memlûk sultanlarına itaat etti ise de, bazen onlara cephe alarak Halep şehrini tehdit etti. Bu arada Çukurova'daki Sis Ermenilerine, ağır darbeler indirdi. 1346'da Gabon Kalesini ele geçirdi. Bu başarılarına güvenen Karaca Bey, Melik üz-Zâhir unvanıyla, 1348 yılında, hükümdarlığını ilan etti. Ancak, Memlûk Devleti'ne isyan eden Halep Valisi Bayboğa'yı, Sultan'a teslim etmemesi üzerine, yakalanarak, 1353'te Kahire'de, 83 yaşlarındayken öldürüldü. Orhan Gâzi ile çağdaştır.
Karaca Bey'den sonra oğlu Halil Bey, Memlûklar tarafından Elbistan valiliğine tayin edildi. Halil Bey, derhal hudutlarını genişletmeye girişti ve Maraş, Malatya, Harput ve Amik taraflarını ele geçirdi. Memlûk Sultanı Berkuk, devamlı üzerine akın yapan Halil Beyi ortadan kaldırabilmek için faaliyete geçti. Nihayet, 1386 yılında Halil Bey, bir suikast sonucu öldürüldü. Halil Bey, fevkalâde cesur ve kahraman bir beydi. Son derece cömert olması sebebiyle, halk tarafından çok sevilir ve sayılırdı. Onun ölümü ile, yerine küçük kardeşi Süli Bey geçti.
Süli Bey, Memlûklara karşı, başarılı akınlarda bulundu. Sultan Berkuk, onun emîrliğini tasdik etmek zorunda kaldı. Fakat 1394'te, Güney Doğu Anadolu'ya gelen Timur Han'ı, Suriye'nin fethine teşvik etti. Bunun üzerine Sultan Berkuk, onu yok etmeye karar verdi. Bu sebeple Memlûk kuvvetleri, 1396 Martında, Süli'yi ağır bir bozguna uğrattılar. Bununla da yetinmeyen Berkuk, bir suikast ile onu da öldürttü. Süli Beyin ölümü ile, Halil Beyin oğlu Nâsıreddin Mehmed Bey, beyliğin başına geçti.
Mehmed Bey, Memlûk Devletiyle dost geçindi. Bu sırada Timur Han, Elbistan ve Malatya'yı almıştı. Timur'a tâzimlerini arz eden Mehmed Bey, daha sonra Osmanlı tahtına geçen Sultan Çelebi Mehmed'le de dost geçindi. Buna mukabil Ramazanoğulları ile Karamanoğulları'na karşı devamlı savaştı. Memlûklar, bu hizmetine karşılık, ona, Kayseri şehrini bıraktılar. Mehmed Bey, 1443'te, 77 yaşında ölünceye kadar, 45 yıl saltanat sürdü.
Mehmed Beyden sonra başa geçen oğlu Süleyman Bey, Osmanlılar ve Memlûklara kız vermek suretiyle akrabalık kurdu ve bu devletlerle olan dostluğunu sürdürerek, beyliğinin varlığını korudu. 1454'te öldürüldü. Daha sonra beyliğin başına geçen Melik Arslan, kendisine karşı olan kardeşi Şah Budak'ın gönderdiği bir fedâi tarafından öldürüldü. Memlûk Sultanı Kayıtbay'ın, Şah Budak'ı Dulkadirli Beyi tayin etmesi, Osmanlılarla aralarının bozulmasına sebeb oldu. Çünkü Fatih Sultan Mehmed Han, Süleyman Beyin oğlu Şahsuvar'ı bu mevkie getirmişti. Şah Budak, Mısır'a kaçtı. Osmanlıların himayesindeki Şahsuvar Bey ise, Memlûklara ve Ramazanoğullarına karşı birçok başarılar kazandı ise de, Zamantı Kalesindeyken, Memlûk kuvvetleri tarafından esir alınarak Kahire'ye götürüldü ve orada öldürüldü (1472).
Memlûk Sultanı, Dulkadirli Beyliğine yeniden Şah Budak'ı gönderdi. Ancak, bu defa da Osmanlıların desteğini sağlayan Alâüddevle Bozkurt Bey tarafından, beylikten uzaklaştırıldı. Şah Budak, 1492 yılında öldü. Alâüddevle, Osmanlılarla dost geçindi. Akkoyunlular'ın elinden Diyarbakır'ı aldı. Şah İsmail ile mücadeleye girişti ise de, 1507 yılında ağır bir yenilgiye uğradı. Daha sonra, Osmanlılara karşı da cephe aldı. Dulkadirliler üzerine gönderilen Hadım Sinan Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu, Turna Dağı Savaşında onu yenerek ele geçirdi ve dört oğluyla beraber öldürüldü. Alâüddevle'nin yerine Şahsüvaroğlu Ali Bey tayin edildi. Ali Bey, Yavuz Sultan Selim'in yanında Mısır Harbine katıldı ve gösterdiği üstün gayretler üzerine, padişah tarafından taltif edildi. Kanunî döneminde, Şam Valisi Canberdi Gazâlî İsyanında, Osmanlılara önemli hizmetlerde bulundu. Onun ölümü ile, Dulkadirli toprakları tamamen Osmanlı Devletine katılarak bir beylerbeylik hâline getirildi.
Dulkadiroğullarının siyasî durumları gözden geçirildiğinde, Osmanlı ve Memlûk devletleri arasında bir tampon devlet durumunda oldukları göze çarpar. Bu itibarla kâh bu, kâh da öteki tarafa tâbi olmuşlardır. 1399 yılına kadar, 62 yıl Memlûklara tâbi iken, bu tarihten itibaren Osmanlılara tâbi olmuşlardır. Arada bir Mısır nüfuzuna geçmekle birlikte, Osmanlı tâbiiyetinden çıkmamışlardır. Hattâ Osmanoğulları ile içli-dışlı akraba olmuşlar ve padişahların ana tarafından hanedanlarını teşkil etmişlerdir. Son yedi yıl ise, Osmanlı valisi durumunda geçmiştir. Dulkadiroğullarının en geniş zamanlarında şimdiki Maraş, Kayseri, Elazığ, Antep, Malatya ve Adıyaman vilayetlerine yayıldıkları görülmektedir.
Dulkadiroğullarından Alâüddevle Bozkurt Bey, Maraş'ta Bektûtiye Camii ve medresesiyle Kadirli, Bahçe, Antakya, Antep, Bozok, Andırın, Kırşehir ve Elbistan'da cami, medrese, imâret, türbe ve zâviye gibi eserler yaptırmıştır. Bundan başka Dulkadiroğullarından Nâsıreddin Mehmed Beye ait Kayseri'de Hatuniye Medresesi, Şahsuvaroğlu Ali Beyin Hacı Bektaş nâhiyesinde Balım Sultan Türbesi, Ali Beyin oğlu Şahruh'un Sivas-Kayseri yolu üzerindeki türbesi bilinen eserlerdendir.

4. Ramazanoğulları

Adana bölgesinde, 1352 yılından 1608 yılına kadar hüküm süren bir Türk beyliği.
Oğuzlar'ın Yüreğir boyuna mensup olan Ramazan Beyin kurduğu beylik; 1383 yılına kadar Elbistan'ı, oranın Dulkadiroğulları'na geçmesi ile de Adana'yı merkez yapmıştır. Ramazanoğulları Beyliği, 1352'den 1608'e kadar 256 yıl devam etmekle beraber, son 92 yılı tam bir Osmanlı tâbiiyeti hâlinde geçmiş, hanedanın üyeleri, Osmanlı sancakbeyi olarak vazife yapmışlardır.
Ramazanoğullarının mensup oldukları Üç Oklu Türkmenleri, Moğol istilâsı sebebiyle, 13. yüzyılda Anadolu'ya kalabalık sayıda gelen Türkmen kütleleri arasında bulunuyorlardı. Bu Türkmenler, daimî bir şekilde, Moğollarla mücadele hâlinde idiler. Onlara itaat etmediklerinden dolayı, Anadolu'da da kesin bir iskân sahası bulamadılar. Bundan dolayı Suriye'ye inen bu Türkmenleri, Memlûk Sultânı Baybars, Antakya'dan Gazze'ye kadar uzanan bölgeye yerleştirdi ve kendilerine dirlikler verdi. Böylece bu Türkmenler, Memlûk Devleti'nin en mühim yardımcı askerî kuvvetini teşkil ettiler. Bu sayededir ki, Sultan Baybars, Haçlılar ve Moğollar ile yapılan savaşlarda parlak zaferler kazandığı gibi, Kilikya'daki Ermeni Krallığına da ağır darbeler indirdi.
Neticede, Anadolu'da Moğol nüfuzunun yayılmaya başlamasından ve bilhassa Ebû Saîd Bahadır Hanın ölümünden sonra Üçok Türkmenleri, Kilikya üzerine akınlarını yoğunlaştırıp, elde edilen topraklara yerleşmeye başladılar. Bu sırada Ramazanoğullarının başında, Ramazan Bey bulunmaktaydı. 1344 yılından itibaren, batıya doğru gelişen fetih hareketi, Silifke'ye kadar uzadı ve 1360 yılında Memlûkluların da yardımı ile Adana ve Tarsus da ele geçirildi. Böylece Ermenilerin elinde, merkezleri Sis olmak üzere birkaç kale kalmış oluyordu.
Ramazan Beyin ölümünden sonra yerine geçen oğlu İbrahim Bey, Çukurova'da Memlûk hâkimiyetini kırmak ve istiklâlini ilan etmek üzere Karamanoğlu Alâeddin Beyle ittifak ederek, başkaldırdı. Bunun üzerine büyük bir Memlûk ordusu, Türkmenlerin arazisine girerek yağmalamaya başladı. Ancak, Belen Boğazında meydana gelen çarpışmada İbrahim Bey idaresindeki Türkmen ordusu, Memlûkları ağır bir yenilgiye uğrattı. Bizzat kumandan Temür Bayın da esir edildiği muharebede, Memlûklardan çok az kimse kurtuldu. Bu durum üzerine, Memlûkların Halep valisi Yılboğa, Türkmenler üzerine yürüdü. Misis Kalesini ele geçirdi. İbrahim Bey, Sis'e çekilmek zorunda kaldı ise de, Sis valisi kendisini yakalayıp Memlûklara teslim etti. Yılboğa, başta İbrahim Bey olmak üzere, kardeşi Kara Mehmed'i, annesi ve diğer esirleri derhal öldürttü. Emîrlerinin öldürülmesinden, büyük üzüntü duyan Yüreğirliler, Misis'e dönmekte olan Yılboğa'ya, Saruca-Şam Geçidinde büyük bir baskın düzenlediler. Yılboğa'nın gözünden yaralanıp ortadan kaybolması ile paniğe kapılan Memlûklar, kaçmaya başladı. Bu durum Türkmenlerin işini kolaylaştırdı ve elverişli bölgelerde Memlûklara, üst üste baskın düzenlediler. Memlûklar, Halep'e ulaştıklarında, ancak birkaç yüz kişi kalmışlardı.
İbrahim Beyin yerine, kardeşi Ahmed Bey geçti. Ahmed Bey, yerini sağlamlaştırıncaya kadar Memlûklarla iyi geçinmeye gayret etti. Daha sonra Memlûklu Sultanı Berkuk'un ölümü ile bu ülkede ortaya çıkan karışıklıklar esnasında, durumunu kuvvetlendirdi. Bu sırada Halep'i kuşatan meşhur Arap kumandanı Nuayr'a karşı Memlûkların yardımına koşan Ahmed Bey, Sultan Ferec'in iltifatına kavuştu. Kızını da Sultan Ferec'le evlendirerek, Memlûklarla akraba oldu. 1410 yılında, Mısır'ı ziyaret etti. Böylece, daha rahat hareket edebilme imkânına kavuşan Ahmed Bey, 1415 yılında, yedi ay süren bir kuşatma sonucunda, Tarsus'u Karamanoğulları'ndan aldı. Ahmed Bey'in 1416 yılında ölmesi üzerine yerine oğlu İbrahim Bey geçti.
Ahmed Bey kaynaklarda cesur, heybetli, dirayetli bir emir olarak vasıflandırılmaktadır. Âlimlere hürmetli, fakirleri koruyan, iyiliksever bir beydi. Onun ölümünden sonra, Üçokların siyasî ehemmiyeti gittikçe azaldı.
İkinci İbrahim Bey, Karamanoğlu Mehmed Bey'in damadı olmaktaydı. 1415-1417 yılları arasında Tarsus ve Adana havalisinde tam bir hâkimiyet tesis etmişse de, Memlûklarla arasının açılması yüzünden, Tarsus'u kardeşi Hamza Beye bırakmak zorunda kaldı. Ancak Hamza Bey, Memlûk kuvvetlerinin yardımıyla, Adana'yı da ele geçirdi. İbrahim Bey, 1427 yılında Kahire'de öldürüldü. Hamza Beyin beyliğinin ne kadar sürdüğü ve nerede öldüğü bilinmemektedir. Ancak, onun da kardeşinin ölümünden sonra, Memlûklarca öldürtüldüğü tahmin olunmaktadır.
1427 yılında beyliğin başına Mehmed Bey getirildi. Fakat bu tarihte, bölgede tam bir Memlûk hâkimiyeti kurulmuş olup, Sis, Adana ve Tarsus gibi önemli merkezler Memlûk valilerince idare edilmeye başlandı. Bu dönemde Ramazanoğulları beylerinden sırasıyla Eylûk Bey, Dündar Bey ve Ömer Bey sembolik olarak beyliğin başında bulundu.
Ömer Beyden sonra beyliğin başına, 1480 senesinde Halep'te öldürülen Davud Beyin oğlu Gıyâseddin Halil Bey geçti ve otuz sene gibi uzun bir zaman hüküm sürdü. Hattâ, Osmanlıların Çukurova bölgesinde hâkimiyetlerini kabul ettikten sonra, bu devletle iyi geçinmeyi, beyliğinin geleceği bakımından daha faydalı gördü. Osmanlılarla olan bu dostluğu, Ramazanoğulları Beyliğinin, Memlûk Devletiyle bağlantılarını iyice zayıflattı. Uzun süren saltanatı sırasında, bölgede barışın sağlanması için büyük dikkat sarfeden Halil Bey; âlimlere hürmet eden, cömert, fakir-fukarayı koruyup gözeten bir beydi. Tebaası tarafından çok sevildiği için, hizmetleri sebebiyle kendisine, dine yardım eden manâsına gelen "Gıyâseddîn" lakabı verildi. Ramazanlı ülkesi en çok bu bey zamanında imar görmüş, camiler, medreseler, saraylar, hanlar ve çeşmelerle ülkenin dört bir yanı tezyin edilmişti. Halil Bey, mezar kitabesinden anlaşıldığına göre, 1511 senesinde vefat etmiştir.
Halil Beyin vefatından sonra, yerine kardeşi Mahmud Bey geçti. Mahmud Bey de, Osmanlı Devleti'ne yaklaşmak ve Memlûklarla olan yakınlığını azaltmak suretiyle, ağabeyi Halil Beyin siyasetini devam ettirdi. Ancak Memlûklar, Mahmud Beyi beylikten azlederek, yerine kardeşinin oğlu Selim Beyi tâyin ettiler. Bu durum üzerine Mahmud Bey, İstanbul'a gelerek Yavuz Sultan Selim Hana tâbiiyetini arz etti. Mahmud Beye büyük itibar gösteren Osmanlı sultanı Yavuz Sultan Selim Han, iki yüz bin akçelik bir dirlik verdi. Ayrıca, seferde kendisine refakat etmek imtiyazını da bahşetti. Böylece Mahmud Bey, sultandan başka kimseye tâbi olmayacaktı.
1516 senesinde Osmanlı ordusu, Mısır Seferine çıktığı zaman, Mahmud Bey de padişahın yanında bulunuyordu. Ordu Halep'e geldiği zaman, Mahmud Beye bağlı Ramazanlı kuvvetleri, Osmanlı sultânının ordusuna katıldılar. Ridâniye Savaşı sırasında, Memlûk Sultanı Tomanbay ve üç yüz seçme silahşorun, padişahı öldürmek için otağ-ı hümâyûna baskında bulundukları sırada, Sadrazam Sinan Paşa'nın yanı sıra, Ramazanoğlu Mahmud Bey de öldürüldü. Mahmud Beyin nâşını Halep'e gönderen Yavuz Sultan Selim Han, Ramazanoğulları Beyliğinin başına Halil Beyin oğlu Kubad Beyi tayin etti (1517).
Ancak, bu tarihten itibaren Ramazanoğulları beyleri, bir Osmanlı sancakbeyi olarak hüküm sürdüler. Bundan sonra hanedandan, mühim Osmanlı devlet adamları yetişti.
Ramazanoğulları Beyliğinin teşkilâtı hakkında kesin delillere dayalı bir bilgi yoktur. Ancak, Dulkadırlılarda olduğu gibi Oğuz geleneklerine, yani töre esasına dayanmış oldukları görülmektedir. Kendilerine ait olarak para bastırmamışlardır. Halil Beyden önceki Ramazan Beylerine ait cami, medrese ve hamam gibi eserlere rastlanmamıştır. Halil Bey ve bilhassa Osmanlı sancakbeyi olan, hattâ daha sonra paşalık rütbesine yükseltilerek Halep ve Şam beylerbeyliklerinde bulunan oğlu Pîrî Paşa'nın Adana'da cami, medrese, han ve hamam olmak üzere birçok hayır eserleri mevcuttur. Ramazanoğulları zamanında Çukurova, hac yolunun geçtiği mühim bir bölge hâline gelmişti. Osmanlı Devletinin yükselişiyle birlikte bu yolun önemi daha da artmıştır. Bu durumun, bölgenin iktisadî hayatına önemli ölçüde tesir ettiği anlaşılmaktadır.

SLyMN

4. Karakoyunlular
Ondördüncü asrın ikinci yarısında, Doğu Anadolu'da devlet kuran bir Türkmen hanedanı.
Karakoyunlu oymağı, Karakoyunlu devletinin çekirdeğini teşkil etmiştir. Sa'dlu, Baharlu, Duharlu, Karamanlu, Alpagut, Çakırlu, Ayunlu, Bayramlu, Ağaç-eri, Düğer ve Hacılu oymakları halkları da, Karakoyunlu Devletinin ahâlisiydi. Yaklaşık otuz bin çadırdan oluşan Karakoyunlular, Cengiz'in hücumu üzerine, Töre Bey idaresinde, Türkistan'dan Mâverâünnehir'e, oradan da İran yoluyla doğu Anadolu'ya göç etmişlerdi. Töre Bey, Kara Yusuf'un yedinci atası olup, Oğuz Han'ın torunlarından olduğu söylenirdi.
Karakoyunluların, siyasî bakımdan ehemmiyet kazanması, İlhanlı hükümdarı Ebu Said Bahadır Han'ın ölümü ve içeride Moğol noyanlarının bir mücadeleye girişmeleri ile başlar. Karakoyunlular, ilk zamanlarda, Trak'taki Celâyir ailesinin ve Çobanoğulları'nın hizmetindeydiler. On dördüncü yüzyılın başlarında, Karakoyunluların reisleri, Bayram Hoca idi. Bayram Hoca, Sincar hakimi Pîr Muhammed'i öldürerek emîrliği ele geçiren Hüseyin Bey'in maiyetinde bulunuyordu. Daha sonra Hüseyin Bey'i ortadan kaldırarak yerine geçti (1351). Hüseyin Bey'in ölümünden sonra, Türkmenlerin büyük bir kısmı, Bayram Hoca'nın emîrliğini tanıdılar.
1370 yılından itibaren fetih hareketine girişen Bayram Hoca; Sürmelü, Alakilise, Hoy ve Nahcivan havâlilerine hakim oldu. 1374'te Musul'u zaptetti ve şehir, devletin yıkılışına kadar Karakoyunlu hanedanının elinde kaldı.
Erzurum'dan Musul'a kadar uzanan sahayı hakimiyeti altına alarak, Karakoyunlu kabilesini tarih sahnesine çıkaran Bayram Hoca, 1380 senesinde ölünce, yerine kardeşi Türemiş'in oğlu Kara Mehmed geçti. Kara Mehmed, Celâyirliler'e bağlı kalmak şartıyla, babasından kalan yerleri elinde tutmayı başardı ve kızını Celâyirli sultanı Ahmed'e vererek, bu bağlılığını kuvvetlendirdi. Kara Mehmed Bey, 1383 yılında Musul hacılarının yolunu kesip mallarını yağmalayan Caber hakimi Salim Bey'in üzerine yürüdü. Onu, büyük bir bozguna uğrattı ve arazisini yağmaladı. 1387 senesinde, Erzincan emîri Mutahharten ile Akkoyunlular arasında başlayan mücadele, Mutahharten'in mağlubiyetiyle sonuçlanınca; Erzincan emîri, Kara Mehmed'den yardım istedi. Akkoyunlular ile öteden beri mücadele içinde olan Kara Mehmed, Mutahharten'in yardımına koştu ve Akkoyunluları ağır bir yenilgiye uğrattı. Akkoyunlu Ahmed ve kardeşi Hüseyin beyler, Kadı Burhaneddin'e sığındılar.
Kara Mehmed Bey, 1307'de Karabağ üzerinden Anadolu'yu istilâya teşebbüs eden Timurlu kuvvetlerini bozguna uğrattı. Bir çok Timurlu emîri, bu çarpışmada öldürüldü. 1388 yılında Tebriz şehri için, Kara Mehmed Bey ile Celâyirli emîrlerinden Şebli ve Şah Ali arasında büyük bir mücadele başladı. Şebli komutasındaki Celâyir ordusuyla, Heştrud'da karşılaşan Karakoyunlular, bu orduyu büyük bir bozguna uğratırken, Şebli'yi de öldürdüler. Bu hadisenin akabinde Kara Mehmed Bey, Kara Hasan adındaki bir Türkmen emîriyle giriştiği mücadele sırasında 1389 yılında öldürüldü.
Kara Mehmed Bey'in ölümünden sonra, yerine Kara Yusuf geçti (1389). Hükümdarlığının ilk yılları, iç karışıklıklarla geçen Kara Yusuf Bey, 1392'de Timur Han'ın (1370-1405) tabiiyet teklifini kabul etmeyip mücadeleye girişti. Timur Han'ın Anadolu'dan ayrılmasını fırsat bilerek, Erciş'i ele geçirdi. Timur Han'ın Van ve çevresinin idaresine tayin ettiği Emîr İzzeddin Şîr, yanındaki Çağatay askerleri ile birlikte, Kara Yusuf'un üzerine yürüdü. Yapılan küçük çapta çarpışmanın ardından iki taraf arasında barış sağlandı. Kara Yusuf, geri çekilirken Avnik emîri Atlamış'ın dört yüz atlı ile İzzeddin Şîr ve Çağatayların yardımına gittiğini gördü ve Erciş Ovasında bir gece baskını ile Atlamış'ı esir alarak, askerlerinin büyük bir bölümünü öldürdü. Kara Yusuf daha sonra, Atlamış'ı, Memlûk Sultanı Berkuk'a gönderdi ve orada hapsedildi.
Timur Han, Hindistan seferini büyük bir başarı ile tamamlayarak yeniden Doğu Anadolu'da görülünce, Kara Yusuf, Van Gölü çevresindeki atalarından kalma yurdunu boşaltarak Musul'a çekildi (1399). Timur Han'ın Bağdat'ı ele geçirmek için ordu göndermesi üzerine Sultan Ahmed Celâyir, yanında bulunan az sayıda asker ile Bağdat'tan ayrılarak, Musul'da bulunan Kara Yusuf'un yanına gitti. Bu sırada Sultan Ahmed'e tâbi olan kaleler, Timur Han'ın gönderdiği ordu tarafından ele geçirildi. Timur Han'ın ordusu Bağdat'tan ayrılınca, Kara Yusuf ve Sultan Ahmed, hiçbir güçlükle karşılaşmadan şehre hakim oldular. Ancak, bu sırada Bingöl yaylasında bulunan Timur Han'ın, kendilerini arkadan çevirme planını öğrenince, Sultan Ahmed ve Kara Yusuf, Memlûk sultanına iltica etmeye karar verdiler. Memlûk sultanına bu durumu bildirmek için elçiler gönderdiler. Elçilerin dönüşünü beklemeyen Kara Yusuf ve Sultan Ahmed, yanlarında emîrleri ve kuvvetleri olduğu halde Kahire'ye doğru yola çıktılar. Memlûkların Halep nâibi Demirtaş'ın yollarını keserek, Suriye'ye girmelerine mani olmak istemesi üzerine, iki taraf arasında şiddetli bir muharebe oldu. Demirtaş, ağır bir bozguna uğradı. Bu muharebenin neticesinde Kara Yusuf ve Sultan Ahmed'in, Memlûk sultanına sığınma yolları kapandı. Bu yüzden iki hükümdar, Osmanlı padişahı Yıldırım Bayezid Han'ın yanına gitmeye karar verdiler. Fakat, aralarında çıkan anlaşmazlık yüzünden birbirlerinden ayrıldılar. Kara Yusuf, memleketine geri döndü. Timur Han ise, onların hareketlerinden günü gününe haber alıyordu. Gönderdiği kuvvetler, Sultan Ahmed Celâyir'e ani bir baskın düzenleyerek mağlup ettiler. Sultan Ahmed, bütün ağırlıklarını kaybettikten sonra, güçlükle Osmanlı sultanına sığınabildi. Kara Yusuf Bey de, Timur'un 1400'deki Yakın Doğu seferinde, Osmanlı sultanı Yıldırım Bayezid Han'ın yanına gitti, ondan himaye ve iltifat gördü. Kendisine Aksaray havalisi, maişet ve ikamet yeri olarak verildi. Bu durum, Timur Han ile Yıldırım Bayezid Han arasında yapılan 1402'deki Ankara Savaşı'nın sebeplerinden biri oldu.
1402 yılında Yıldırım Bayezid'le yaptığı Ankara Meydan Muharebesini kazanan Timur Han, Karakoyunlu emîri Kara Yusuf'a kesin bir darbe indirdi. Timur Han'ın ordusu karşısında bozguna uğrayarak, muharebe meydanından güçlükle kaçan Kara Yusuf, nâibi Şeyhü'l-Mahmudî'ye sığındı. Dımaşk nâibi, önce Kara Yusuf'a, sonra da buraya gelen Ahmed Celâyir'e iyi bir kabul gösterdi. Fakat, bir süre sonra Timur Han'ın, Memlûk sultanına yaptığı tehdit ve baskılar etkisini gösterdi. Memlûk sultanı Ebu'l-Ferec, Dımaşk nâibinden Kara Yusuf ve Ahmed Celâyir'in öldürülmelerini istedi. Ancak, nâib bu emri yerine getirmedi ve sadece hapsetmekle yetindi. Bir sene kadar hapiste kalan Kara Yusuf, buradan çıktıktan sonra, Van hâkimi İzzeddin Şîr üzerine yürüyerek Van bölgesini ele geçirdi. Onun eski ülkesine sahip olması üzerine, dört bir yana dağılan Türkmen emîrleri, tekrar bayrağı altında toplandılar. Kara Yusuf'un bu faaliyetlerine Âzerbaycan ve Irak-ı Arab hükümdarı Miran Şah oğlu Ebu Bekr karşı çıktı. İki ordu çok geçmeden Nahcivan'ın batısında karşılaştılar. Ebu Bekr'in ordusu yenildi ve kuvvetlerinin pek çoğu Aras nehrinde boğuldu. Bu zaferle şöhret ve gücü bir kat daha artan Kara Yusuf, Tebriz ahalisinin isteği üzerine şehir önüne gelerek yaptığı muharebede, Ebu Bekr'in babası ve Timur'un oğlu Miran Şah'ı öldürdü ve şehri ele geçirdi. Bir süre sonra Ebu Bekr'le karşılaşan Kara Yusuf, onu tekrar mağlup etti. Bu muvaffakiyetle Kara Yusuf, Timur İmparatorluğu'nun önemli bir parçasını alarak, Karakoyunlu Devletini kurdu.
Kara Yusuf'un Ebu Bekr'e karşı kazandığı ikinci ve parlak zaferden sonra, başta Irak emîri Bistam Bey olmak üzere bütün emîrler ona bağlılıklarını bildirdiler. Daha sonra Bistam Bey'i Irak-ı Acem'in fethine memur eden Kara Yusuf, Aladağ'a gitti. Bistam Bey, Sultaniye'yi fethedince, Kara Yusuf, onu Irak-ı Acem valiliğine tayin etti. 1409 yılında, "zaptolunamaz" olarak vasıflandırılan Alıncak Kalesi, Karakoyunluların eline geçti.
Bu sırada Sultan Ahmed Celâyir, Karakoyunlulara ait Tebriz'e girerek şehirdeki Türkmenlerin çoğunu katletti. Durumu öğrenen Kara Yusuf, Âzerbaycan'a girerek, Tebriz yakınlarında karargâh kurdu. İki ordu arasında vuku bulan savaşta, Sultan Ahmed, askerlerinin büyük bir kısmıyla, Karakoyunluların eline esir düştü. Sultan Ahmed, ordu komutanlarının ısrarıyla öldürüldü (1410). Kara Yusuf, bu zaferden sonra oğlu Pir Budak'ı hükümdar ilan etti. Irak-ı Arab üzerine sefer düzenleyip, bölgeyi ele geçirdi. Oğlu Şah Mehmed'i, Bağdat'a vali tayin etti. Daha sonra Âmid (Diyarbakır), Ergani üzerine yürüdüğü sırada, önüne çıkan Akkoyunlu beyi Kara Yülük Osman'la savaşıp, onu mağlup ve barışa mecbur etti. Akkoyunluların müttefiki olan Şirvan ve Gürcistan hükümdarlarını da  yendikten sonra, Irak-ı Acem'i tamamen ele geçirdi.
1420'de Ucan'da vefat eden Kara Yusuf Bey'den sonra, Karakoyunlulara bütünüyle hâkim olabilecek bir şehzadenin bulunmaması, birliği sarstı. Hükümdar ilan ettiği Pir Budak, kendisinden önce vefat etmişti. Karakoyunlu beyleri, cesur bir bey olan Kara Yusuf'un ikinci oğlu İskender Mirza'yı hükümdar ilan ettiler.
İskender, başa geçer geçmez, Âzerbaycan ve doğu Anadolu'yu işgal etmekte olan Şahruh'la Eleşkirt mevkiinde yaptığı savaşı kaybetti. Şahruh'un Âzerbaycan'a dönmesinden sonra, Tebriz'e gitti. Kardeşi İsfahan Mirza'nın elinde bulunan bu şehri zaptetti. Daha sonra Bitlis ve Ahlat çevresini ele geçirdi. Şemahi ve Şirvan civarına akınlar düzenledi ve Timurlu sultanı Şahruh'u uzun süre uğraştırdı. Bir süre sonra İskender'in kardeşleri, Şahruh tarafına geçtiler. Bunun üzerine Şahruh, 1434 senesinde Âzerbaycan üzerine yürüdü. İskender, üzerine gelen bu güçlü orduya karşı koyamadı. Erzurum üzerinden batıya çekildi. Bu sırada yolunu kesen Akkoyunlu beyi Kara Yülük Osman'ı Erzurum kalesi önlerinde yapılan savaşta yaraladı ve ölmesine sebep oldu. İskender, daha sonra, Osmanlılar'a ait Tokat kasabasına sığındı. Osmanlı Devletine sığındıktan sonra, Karakoyunlu hükümdarlığı, Şahruh'un yanında bulunan Cihanşâh'a verildi. Bu yüzden Karakoyunlu devleti, Şahruh'un ölümüne kadar Timurluların himayesinde kaldı. Şahruh çekilince, İskender, kardeşi Cihanşâh ile uğraşmaya başladı ise de, Sofuâbâd mevkiinde yapılan muharebede yenildi (1438). Nahcivan taraflarındaki Alıncak kalesine sığındı. Fakat, orada oğlu Kubad tarafından öldürüldü (1438).
İskender'in ölmesiyle rakipsiz kalan Cihanşâh, Karakoyunlu hükümdarı oldu. Gürcüleri mağlup ettikten sonra, hâkimiyetini tanımayan Bağdat'ı, 1444 senesinde ele geçirdi. Şahruh'un ölümüne kadar, ona bağlılığını muhafaza etti. Sonra Timur evlatları arasındaki taht mücadelelerinden faydalanarak, Kars ve Kirman eyaletlerini ele geçirdi (1457). Horasan ve Herat'ı ele geçirdiği sırada, oğullarından Hasan ve Pir Budak isyan ettiler. Cihanşâh, bu isyanlarla uzun süre uğraştı. Osmanlı sultanlarından II. Murad Han (1421-1451) ve Fatih Sultan Mehmed Han (1451-1481) ile dostane münasebetler kurdu ve devletini yükseltip, ülkenin sınırlarını genişleterek sultan, hakan unvanlarını kullandı. Karakoyunlu ülkesi en geniş sınırlarına Cihanşâh döneminde kavuştu. Bütün İran, Irak, Güney Kafkasya, Doğu ve Güneydoğu Anadolu dahil Basra Körfezine kadar genişleyen Karakoyunlu Türkmen Beyliği, Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan'ın hücumlarına uğradı. Nihayet, 1467 senesinde Mardin'de Uzun Hasan'a yenilen Cihanşâh, aynı muharebede öldürüldü. Cihanşâh'ın yerine oğlu Hasan Ali geçti. Hasan Ali, iki yıl saltanat sürüp, 1468 yılında ölünce, Bağdat kolu dahil bütün ülke, Uzun Hasan tarafından ele geçirildi. Böylece Karakoyunlu Devleti tarihe karıştı.
Devlet teşkilâtı: Karakoyunlular, devlet teşkilâtı hususunda, tamamıyla Celâyirli ve İlhanlı devlet an'ane ve müesseselerine bağlı kaldılar. Bu devlette hükümdar seçiminde, aile ve aşiret reisleri etkiliydi. Devleti teşkil eden aile efradı ve aşiret reisleri tarafından kim uygun görülürse, idare onun eline verilirdi. Devlet işlerinin mercii, Büyük Dîvan idi. Reisine Sahib-i Dîvan denilirdi. Bunun emrinde Sahib-i Âzam denilen reisler de vardı. Vilâyetler, hem ikta, hem de idare olarak, hanedan ailelerinden olanlara ve emîrlere verilirdi. Bunlar, iktanın gelirine göre asker beslemek zorunaydılar. En önemli vilâyetlerinden olan Fars, Yezd, İsfahan ve Bağdat'tan her biri bir şehzade tarafından idare edilmekteydi. Bu şehzadelerin çok kalabalık maiyetleri ve muntazam saray teşkilatları vardı.
Karakoyunlu Devletinde ordu, yaya ve atlı kuvvetlerden meydana geliyordu. Beylere bağlı timarlı askerle, ayrıca önemli bir yekûn teşkil eden timarlı sipahi ve çerik denilen aşiret kuvvetleri, devletin esas askerî gücünü oluşturuyordu. Ordu, günümüzdeki takım, bölük, tabur ve alay gibi, koşun, tip ve fevc diye bir takım gruplara bölünmüştü. Harp esnasında öncü birliklerine, pişdar denilirdi. İhtiyat ordu karargâhına, uruğ denilmekteydi. Hükümdarın maiyetindeki kapıkulu askerleri, maaşlarını dîvandan alırlardı. Kara Yusuf Bey, askerlerinin maaşlarını tam zamanında almalarına çok dikkat ederdi. Bu iş için ayrıca bir teşkilât da kurmuştu.
Kültür ve medeniyet: Karakoyunlu hükümdarları, savaşların yanında, ülkenin imar ve ihyası için de çalışmışlardır. Cihanşâh, adalet ve imarcılığı ile meşhur olmuştur. Saltanatı devrinde Tebriz'i mâmur bir belde haline getirmiştir. Timur Han tarafından ortadan kaldırılmasına rağmen, o devirde tekrar ortaya çıkan Hurûfîlik adlı sapık fırkanın önüne geçen Cihanşâh, Tebriz'de bulunan Hurûfîlerin çoğunu ortadan kaldırarak, büyük hizmette bulunmuştur. İlme ve âlimlere saygılı olup, ilim adamlarını koruyup gözetmiş, medrese ve camiler yaptırmıştır. Tebriz'de muhteşem ve müzeyyen bir cami yaptıran ve memleketin çeşitli yerlerini âbideler ile süsleyen Cihanşâh, şairleri himaye etmiş ve kendisi de Hakîkî mahlâsıyla Türkçe ve Farsça şiirler yazmıştır. Onun oğlu, Bağdat valisi Pir Budak da şairdi. Meşhur âlimlerden Celâleddin Devânî, Akkoyunlulara intisap etmeden önce, Tebriz'de Cihanşâh'ın medresesinde müderrislik yapıyordu. Devânî, Farsça yazdığı Risale-i Hurûf adlı eserini Cihanşâh adına telif etti. Yine, Şeyh Şücâeddin bin Kemaleddin Kirmânî, Hadîkat-ül Meârif adlı eserini Cihanşâh adına kaleme aldı.
Cihanşâh'ın Tebriz'de tamamen mermerden yaptırdığı ve çinilerle süslediği Gökmedrese, diğer adı ile Muzafferiye Medresesi çok ünlüdür. Medresenin özellikle kapısı, bir sanat harikasıdır. Tebriz'de, Cihanşâh'ın hanımının yaptırdığı, Büyük Cami ve medresesi vardır.
Karakoyunlular, itikad bakımından Şiîliğe meyilli olduklarından, gerek Memlûk Devleti, gerekse Akkoyunlular ve diğer Sünnî devletler, bunların aleyhinde idiler. Özellikle Akkoyunlularla olan mücadelelerinin sebeplerinden biri de aralarındaki mezhep farkıdır. Buna rağmen, Karakoyunlu paralarında, ilk dört halifenin adları ve Kelime-i Şehadet yazısı görülmektedir.

5. Akkoyunlular
Akkoyunlu oymağının Doğu Anadolu'ya geliş tarihi hakkında güvenilir bilgiyi, Akkoyunlu hanedanının tarihi olan, Ebû Bekr-i Tihrânî'nin Kitâb-ı Diyarbekriyye'sinde bulmak mümkündür. Devletin kurucusu Karayülük Osman Bey'i, Bayındır Han vasıtasıyla, 52. göbekte Oğuz Han'a bağlayan yazar, oymağın ilk önce XIII. asrın başlarında Doğu Anadolu'da göründüğünü, Moğol istilâsına karşı koyduklarını, giderek Diyarbekir havâlisine hâkim olup, bu arada Trabzon Rum Devleti'ne ve Gürcülere karşı da seferlere giriştiklerini kaydeder.
Konar-göçer bir Türkmen topluluğu olan Akkoyunlular'ın adlarının, besledikleri sürülerden verilmiş olması muhtemeldir. Çeşitli Farsça ve Arapça kaynaklar, Akkoyunlular'ın menşe'lerinden bilgi vermeksizin, Selçuklu ve Artuklu beylerinden olduklarını ifade etmelerine karşılık, yukarda zikredilen Akkoyunlu tarihi olan Kitab-ı Diyarbekriye'de, Akkoyunluların, Oğuz Han neslinden geldikleri belirtilmektedir.
Buna göre, Oğuzlar'ın Bayındır boyunun bir oymağı olan Akkoyunlular'ın, Peygamber efendimiz devrinde (VII. yüzyıl) Kıpçak ülkesine, oradan da Ârran Ovası'na geldiklerini, Selçuklular döneminde bu devletin hizmetine girdiklerini ve Diyarbakır bölgesinin kendilerine ikta olarak verildiğini kaydetmektedir.
Oğuzlar'ın Bayındır boyundan inen Akkoyunlular'ın tarihi, 1300 yıllarından itibaren bilinmektedir. Akkoyunlular'dan, bilinen ilk tarihi simâ, Tur-Ali Bey'dir. Karakoyunlu devletini yıkarak (1469), onun yerine büyük bir Türkmen devleti haline gelen Akkoyunlular'ın, bu tarihe kadar başlarında bulunan reisleri şunlardır:
1) Tur-Ali Bey (?-1360): Babası Akkoyunlu Beylerinden Pehlivan Bey'dir. Kendisine bağlı Türkmenler'le Diyarbakır'da yurt tuttuğu bilinmektedir. İlhanlı Gazan Han (1248-1291)'a genç yaşta intisap ettiği ve onun maiyetinde Suriye seferine katıldığı bilinmektedir.
2) Fahreddin Kutlu Bey (1360-1389): Babası Tur-Ali Bey'den sonra, Akkoyunlular'ın reisliğine gelmiştir. Devri oldukça hareketli geçmiş, Sivas hakimi Kadı Burhaneddin, Trabzon Rum İmparatorluğu, Mısır Memlûk Sultanlığı ve amansız rakipleri Karakoyunlular'la mücadele etmiştir. 1389 yılında ölen Fahreddin Kutlu Bey'in mezarı, Bayburt'un Sinor köyündedir.
3) Ahmed Bey (1389-1397): Fahreddin Kutlu Bey'in oğludur. Babasının ölümü üzerine, Akkoyunlular'ın reisliğine getirilmiştir. Uzun süre, Kadı Burhaneddin'in yüksek hakimiyetini kabul etmek zorunda kalan Ahmed Bey, 1397 yılında onun tarafından öldürülmüştür.
4) Fahrüddin/Bahaüddin Kara-Yülük Osman Bey (1397-1435): Akkoyunlular'ın, Doğu Anadolu'da hakimiyetini perçinleyen reisleridir. Fahreddin Kutlu Bey'in oğullarındandır. Rakipleri ve ağabeyi Ahmed Bey'i öldürten Kadı Burhaneddin'i mağlûp ve katletmiş, daha sonra Karakoyunlu Kara-Yusuf'la, Türkmenler üzerindeki hakimiyet ve Doğu-Güneydoğu Anadolu'yu elde etmek için, amansız bir mücadeleye girmiştir.
5) Celâlüddin Ali Bey (1435-1438): Kara-Yülük Osman Bey'in veliaht tayin ettiği oğlu olup, babasının yerine Akkoyunlu reisliğine getirilmiştir.
6) Nurüddin Hamza Bey (1438-1444): Kara-Yülük Osman Bey'in diğer oğludur.
7) Cihangir Bey (15/10/1444-1453): Celâlüddin Ali Bey'in oğludur. Hakim olduğu Urfa'dan hareketle, Akkoyunlu beyliğini tekrar toplamayı başarmıştır.
8) Nusretüddin Ebû-Nasr Uzun Hasan Bey (1435-6/1/1478): Akkoyunlular'ı bir devlet haline yükselten, Akkoyunlu Uzun Hasan Bey olmuştur.
Karakoyunlular'ın büyük hükümdârı Cihân-şâh'ı (1467), Türkistan hükümdârı Ebu Said'i (1469) ortadan kaldırarak bütün İran'a, Irak'a, Kafkasya'ya ve Doğu Anadolu'ya sahip oldu.
Batı Anadolu'ya doğru olan hedefi, Osmanlı hükümdârı Fatih Sultan Mehmed (1451-1481) karşısında aldığı Otlukbeli (11 Ağustos 1473) yenilgisi ile neticesiz kaldı. Bu yenilgiye rağmen ayakta kalmayı başaran Uzun Hasan, Orta ve Batı Anadolu'dan tamamen elini çekmekle beraber, Tebriz taht merkezi olmak üzere diğer Akkoyunlu topraklarını elinden bırakmadı.
1478 yılında vefat eden Uzun Hasan, büyük devlet adamlığı vasfı yanında, memlekette uzun süreden beri ihmal edilmiş olan imâr faaliyetlerine hız verdi. Doğu ve Güneydoğu Anadolu'yu harap eden aşiret kavgalarına, mera, otlak anlaşmazlıklarına son verebilmek için, birçok kanunlar düzenledi. Bu kanunlar, uzun süre, bölgede "Hasan Padişah Kanunları" olarak anılagelmiştir. Osmanlılar dahi, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesini ele geçirdikleri zaman, bu kanunlarda çok az değişiklikler yaparak yürürlükte bırakmışlardır.
9) Sultan Halil (6/1/1478-24/12/1490):Uzun Hasan Bey oğlu.
10) Sultan Yâkub (15/7/1478-24/12/1490): Uzun Hasan Bey'in diğer oğlu olup, son dirayetli Akkoyunlu hükümdarıdır. Ölümünden sonra devlet, inkırâza yüz tutmuştur.
Sultan Yakub'dan sonra sırasıyla Sultan Baysungur (24/12/1490-1492 Mayıs), Sultan Rüstem (Mayıs 1492-1496 yılı başı), Sultan Dâmâd/Ahmed Göde/(1496 başı-1498), Sultan Mehmed (1498-1500), Sultan Elvend (1500-1504), Sultan Murad (1504-1508) hükümdarlık yapmışlardır. Akkoyunlu devletine diğer bir Türk teşekkülü olan Safevî hanedanı son vermiştir.
.

SLyMN

D. KÜLTÜR VE UYGARLIK
1. Devlet Yönetimi
Anadolu Selçuklu Devleti'nde ülke ve devlet Selçuklu ailesinin ortak malıydı. Hükümdara "Sultan" unvanı verilirdi. Anadolu Selçuklu Devleti'nin ilk başkenti 1077'de Süleyman Şah tarafından fethedilen İznik oldu. İznik'in 1097'de I. Haçlı Seferi sırasında düşmanın eline geçmesinde sonra başkent Konya'ya taşındı ve Anadolu Selçuklu Devleti yıkılana kadar öyle kaldı. Devlet işleri "divan" adı verilen kurullarda görüşülürdü. Bu divanların en büyüğü başkentteki "Divan-ı Saltanat" idi. Divana vezir başkanlık ederdi.
Anadolu Selçukluları ile Büyük Selçuklular arasında devlet yönetimi ile ilgili benzerlikler bundan ibaret değildir. Aşağıda hem Büyük Selçuklularda hem de Anadolu Selçuklularında bulunan önemli devlet görevlerini sıraladık. Birlikte okuyalım:
Melik: Selçuklu ailesinden olan ve vali olarak atanan devlet görevlileri.
Atabey: Sultan çocuklarına ve çocuk yaştaki meliklere danışmanlık ve eğitmenlik yapan devlet görevlileri.
Subaşı: İllerde askerlik ve güvenlik işlerine bakardı.
Kadı: İllerde adalet işlerine bakardı.
Ordu
Anadolu Selçuklu ordusu "kapıkulu askerleri" ve "tımarlı sipahiler" olmak üzere başlıca iki bölümden oluşurdu. Kapıkulu askerleri atlı ve yaya olmak üzere ikiye ayrılırdı. Maaşlı çalışırlar ve hep sultanın yanından olurlardı. Hepsi devşirme kökenliydi. Yani, sonradan Müslüman yapılmış savaş tutsaklarından ya da Hıristiyan çocuklarından oluşan bir ordu idi.   Tımarlı Sipahiler ise "ıkta" sahiplerinin yetiştirmek zorunda olduğu askerlerdi. Tamamen Türklerden oluşan bu ordu Anadolu Selçuklu ordusunun temeli idi.
Anadolu Selçuklu ordusu önceleri sadece kara birliklerinden oluşurdu. Ancak, zamanla devletin Karadeniz'de Sinop ve Samsun, Akdeniz'de Antalya ve Alanya limanlarını ele geçirmesi sonucunda ilk deniz kuvvetleri meydana getirildi. Anadolu Selçuklu Devleti gerçek anlamda ve büyük ölçüde donanmaya sahip olan ilk Türk devletidir. Yandaki resimde Anadolu Selçuklularından kalma Alanya Tersanesi'ni görüyorsunuz.
Toprak
Anadolu Selçuklularında tüm topraklar devletin malı idi ve dört bölüme ayrılırdı.
Has: Vergi gelirlerini sadece sultanların topladığı ve kullandığı topraklara verilen isimdir.
Ikta: Askerlere ve devlet memurlarına hizmet karşılığı verilen topraklardı. Ikta sahipleri maaş yerine bu toprakların gelirleri ile geçinirlerdi ve buna karşılık devlete asker (tımarlı sipahi) yetiştirirlerdi.
Mülk: Başarılı devlet memurlarına hediye olarak verilen topraklara denirdi.
Vakıf Arazi: Cami, medrese, hastane veya kervansaray gibi sosyal kurumların masraflarını karşılamak üzere ayrılan topraklara verilen isimdir.
Hukuk
Anadolu Selçuklularında "şer'i" ve "örfi" olmak üzere ikili bir hukuk sistemi vardı. Şer'i hukukun temeli İslam kuralları iken örfi hukuk eski Türk yönetim geleneklerine dayanırdı. Şer'i hukukla ilgili davalara kadılar, örfi hukula ilgili davalara "emir-dad" adı verilen devlet görevlileri bakardı.

2. Din ve İnanış
3. Sosyal ve Ekonomik Hayat
Toplumsal Yaşam
Türklerin 11. yüzyıldan itibaren Anadolu'ya gelmesi ile birlikte Anadolu'nun nüfus yapısı tamamen değişti. Türklerden önce Anadolu, çoğunlukla Hıristiyan Ermeni ve Rum nüfustan oluşurdu. Ancak Anadolu Selçuklu Devleti ve beylikler döneminde Anadolu'daki Müslüman Türk nüfusunun çoğunluğa ulaştı.
Anadolu Selçuklu Devleti döneminde halkı önce yerleşikler ve göçebeler diye ikiye ayırabiliriz. Yerleşik nüfusun çoğu köylerde ve bir kısmı kentlerde yaşardı. Kentlerde Türklerin sayısı Ermeni ve Rumlara oranla daha azdı ve kentte yaşayanlar çoğunlukla zanaat ve ticaret ile uğraşırdı. Devlet memurluğu, medrese hocalığı gibi işlerde çalışan insanlar da vardı. Şehirlerde yaşayan Müslüman esnaflar "Ahilik" adı verilen özel meslek örgütleri kurarlardı. ( Ayrıntılı bilgi için yandaki kutuya bakınız ) Anadolu Selçuklu Devleti'nin kuruluşundan sonra kentlerdeki toplumsal ve ekonomik yaşamın canlandığını görüyoruz. Zamanla kentlerdeki Türk ve Müslüman nüfusu arttı.
Köylüler tarım yoluyla geçimlerini sağlarken, göçebeler için başlıca geçim kaynağı hayvancılık idi. Köylüler ve göçebeler yetiştirdikleri ürünleri şehir pazarlarına getirip satarlardı. Çiftçiler, sebze ve meyve gibi tarım ürünleri satarken, göçebeler daha çok et ve süt ürünleri, yün deri gibi şeyler satarlardı. Unutmayalım ki Anadolu'da yaşayan göçebe Türklere "Türkmen" adı veriyoruz.
Ahilik
       "Ahilik" Anadolu Selçuklu Devleti ve diğer beyliklerin şehirlerinde yaşayan esnafların kurdukları hem ekonomik hem de dinsel faaliyetleri olan meslek örgütleridir. Günümüzdeki esnaf derneklerinin ilk örnekleridir. Bu örgütlere "ahi loncası", bunlara üye olan kişilere "ahi" ve lonca başkanlarına "ahi baba" denirdi. Bir esnafın "ahi" olabilmesi için öncelikle Müslüman olması gerekirdi. Bu yüzden Rum ve Ermeni esnafları ahi loncalarına alınmamışlardır.
Ekonomik Yaşam
          Arkadaşlar, Anadolu Selçuklu Devleti'nin kurulmasından sonra ve özellikle III. Haçlı Seferinden sonraki dönemde (yani I. Gıyaseddin Keyhüsrev ve onun oğulları I. İzzeddin Keykavus ve I. Alaeddin Keykubad dönemlerinde) Anadolu'da savaş ortamı sona erdi, huzur ve güven ortamı sağlandı. Tarım üretimi arttı. Dokumacılık ve dericilik çok gelişti. Devlet bu ürünleri dışarıya satarak gelir sağlamaya başladı. Ayrıca dışarıdan da mallar geliyordu. Kısacası bu dönemde iç ve dış ticaret çok ama pek çok canlanmıştı. Anadolu Selçuklu Devleti sultanları askeri fetihlerini bu ticareti daha da geliştirecek şekilde yaptılar.       
            Nitekim, Karadeniz kıyısındaki Sinop ve Samsun limanları ve Akdeniz kıyısındaki Antalya ve Alanya limanları ticari özelliklerinden dolayı fethedildiler.
Kıyıdaki kentler dışında Konya, Kayseri, Sivas, Amasya, Tokat, Erzincan ve Erzurum gibi şehirler önemli ticaret merkezleriydi. Buralarda ticaret hanları ve dükkanlar vardı, büyük pazarlar kurulurdu. Kervan ticareti çok önemliydi. Anadolu Selçuklu Devleti sultanları kervan ticaretini geliştirmek ve desteklemek için şehirlerde hanlar ve önemli yollar üzerinde büyük ve görkemli kervansaraylar inşa ettiler. Bu yollardan geçen Müslüman ve Hıristiyan tüccarların canları ve malları devlet tarafından korunurdu. Her tüccar bu kervansaraylarda konaklar ve ihtiyaçlarını giderirdi. En çok ticaret yapılan ülkeler Bizans, İran, Venedik, Ceneviz ve Arap ülkeleriydi. Çeşitli tarım ürünleri ile birlikte, yün, tiftik, ipek, halı, kilim ve deri satılırdı. Ayrıca koyun, sığır, at gibi hayvanlar ve şap, tuz, demir, bakır ve gümüş gibi maddeler alınır ve satılırdı.

4. Dil ve Edebiyat
a. Düşünce Yaşamı
         Anadolu Selçuklu Devleti'nde düşünce yaşamı Konya gibi büyük kentlerde ve özellikle saray çevresinde ürünlerini veriyordu. Çünkü, o dönemde bilim adamları, sanatçı, şair ve yazarlar, sultan ya da bey gibi insanlar tarafından korunurlardı.
O dönemde düşünce, bilim ve eğitim faaliyetlerinin gerçekleştirildiği yerler medreselerdi. Anadolu'da ilk medreseler Türklerin gelişinden yaklaşık yüz yıl sonra kurulmaya başladı. 13. yüzyılın ilk yarısında, yani I. İzzeddin ve I. Alaeddin dönemlerinde bir çok yeni medrese açıldı. Bu medreselerden bir çok bilim ve düşünce adamı yetişti.
Moğol istilası sanılanın aksine Anadolu'daki bilim ve düşünce yaşamını olumlu etkilemiştir. Nasıl olur diyeceksiniz... Haklısınız, her gittikleri yerde taş üstünde taş, omuz üstünde baş koymayan barbar Moğollar, nasıl olur da Anadolu'daki kültür yaşamını olumlu etkilerler?... Olur mu öyle şey!... Olur... Şöyle ki; 13. yüzyılın ikinci yarısında Moğol istilasından kaçan bir çok Türkistanlı, Horasanlı ve İranlı düşünce ve bilim adamı Anadolu'ya geldi. Anadolu Selçuklu Devleti sultanları gelen bu insanları saygıyla kabul ettiler. Onlar da Anadolu'nun düşünce ve kültür yaşamına büyük katkıda bulundular. Bu insanlardan biri Horasan'dan Anadolu'ya göç eden ünlü İslam alimi Mevlana Celaleddin Rumi'dir.
b. Dil ve Edebiyat
Anadolu Selçuklu Devleti'nde, tıpkı Büyük Selçuklu Devleti'nde olduğu gibi, resmi dil Farsça, bilim dili Arapça, halkın dili ise Türkçe ve diğer yerel dillerdi. Karamanoğulları'ndan sonra bir çok beylik Türkçeyi resmi dil olarak benimsedi. Hem bilim-edebiyat dili hem de resmi dil olan Türkçe o tarihten itibaren gelişme olanağı buldu. Bu dönemde eserleri çoğu Türkçe yazıldı. Anadolu Türkçesi'nin ilk eserlerini Ahmed Fakih, Sultan Veled, Şeyyad Hamza ve Yunus Emre vermiştir.
Türkçe'yi resmi dil olarak ilk kullananlar Karamanoğulları'dır. Karamanoğlu Mehmed Bey 15 Mayıs 1277'de yayınladığı bir fermanla "Bugünden sonra, divanda, dergahta, bargahta, mecliste, meydanda Türkçe'den başka bir dil kullanılmayacaktır" diyerek Karamanoğlu Devleti'nin resmi dilini Türkçe yaptı. 15 Mayıs tarihi bugün dil bayramı olarak kutlanmaktır.
O dönemde Anadolu'da tasavvuf edebiyatının apayrı bir yeri vardı. Arkadaşlar "tasavvuf", İslam dininde Tanrı ile evreni bir bütün olarak gören bir inanç ve düşünce akımıdır. Anadolu tasavvuf edebiyatının en ünlü ismi yukarıda sözünü ettiğimiz Mevlana'dır. Diğer ünlü isimler ise Yunus Emre ve Hacı Bektaş Veli'dir.
Anadolu Selçukluları ve Beylikler döneminde halk edebiyatında büyük bir canlılık görüyoruz. Halk edebiyatının popüler eserleri destanlar ve türkülerdir. Bu destanların en ünlüleri Bizans-Arap savaşlarını konu alan Battal Gazi Destanı ve Bizans-Türkmen savaşlarını konu alan Danişment Gazi Destanıdır. Bu destanları, türküleri ve şiirleri ozanlar yöreden yöreye taşırlardı. Ozanlar bu eserleri kopuz adı verilen bir çalgı eşliğinde söylerlerdi. "Kopuz" bugünkü bağlamanın atasıdır.
Hacı Bektaş Veli
1210-1271 yılları arasında yaşadığı sanılan bir göçebe Türkmen dervişidir. Yaşamına ilişkin bilgiler çok sınırlıdır. 13. Yüzyılın ilk yarısında, Moğol istilasında kaçarak Anadolu'ya geldi ve Sivas yöresine yerleşti. 1239 yılındaki Baba İshak ayaklanmasına katıldığı sanılmaktadır. Ayaklanmadan sonra, bugün Hacı Bektaş olarak bilinen Sulucakarahöyük'e yerleşti. Bir grup Türkmenle birlikte düşüncelerini yaydı ve burada öldü. Mezarı hala buradadır. Osmanlı Devleti ve Türkiye tarihinde önemli bir yere sahip olan Bektaşi tarikatı üyeleri Hacı Bektaş Veli'yi kendi kurucuları sayarlar. Her yıl, onun adına Nevşehir'in Hacıbektaş ilçesinde devletin en üst düzey yöneticilerinin katıldığı şenlikler düzenlenmektedir.

Yunus Emre
Yunus Emre Türk tasavvuf edebiyatının en büyük şairlerinden biridir. Eserlerini anlaşılır bir Türkçe ile yazmıştır. 1238-1320 yılları arasında yaşamıştır. Yaşamına ilişkin bilgi çok azdır. Moğol baskısının etkisiyle Anadolu Selçuklu Devleti'nin dağılıp parçalandığı bir kargaşa döneminde yaşamıştır. Hocası Taptuk Emre'nin tekkesinde hizmet etmiş, onun düşüncelerini yaymak için Anadolu'yu dolaşmış, daha sonra kendisi de şeyh olmuştur. Nerede öldüğü kesin olarak bilinmemekle beraber gerçek mezarının Eskişehir Sarıköy'de olduğu sanılmaktadır. Yunus Emre'nin şiirlerinde olağanüstü bir gözlem gücü, hoşgörü ve insan sevgisi vardır. Onun düşüncelerinde Tanrı ve evrenin bir olduğu vurgulanır. İşte size Yunus Emre şiirlerinden bir örnek.
Keramet baştadır, tacda değildir; Hararet nardadır, sacda değildir.
Her ne ararsan kendinde ara; Mekke'de, Kudüs'te hacda değildir.

Mevlana Celaleddin Rumi
1207-1273 yılları arasında yaşamıştır. Anadolu Selçuklu döneminin en büyük tasavvuf şairi ve düşünürüdür. Mesnevi adlı eserinde topladığı şiirleri ile tasavvuf düşüncesini ve edebiyatını büyük ölçüde etkilemiştir. Horasan'da doğmuştur. Babası ünlü bir medrese hocası ve tasavvufçu idi. 1218 yılında, yaklaşan Moğol tehlikesi yüzünden ailesi ile birlikte Horasan'dan göçüp Anadolu'ya geldi ve Konya'ya yerleşti. Mevlana Konya'da en güzel şiirlerini ve eserlerini yazdı. Yaşamının sonlarına doğru Farsça olarak yazdığı Mesnevi'de yoğun bir şekilde Tanrı ve doğa sevgisini dile getirir. Mevlana Konya'da çok sevilen bir kişiydi. Cenazesinde Konyalı Yahudiler ve Hıristiyanlar da dahil olmak üzere çok büyük bir kalabalığın olduğu söylenir. Ölümünden sonra oğulları ve öğrencileri Mevlevi tarikatını kurdular.

5. Bilim ve Sanat
Anadolu Selçukluları ve Beylikler döneminde ekonomik canlılığa paralel olarak büyük bir kültürel canlılık görüyoruz. Türkler gelmeden önce Anadolu, Eski Yunan, Roma ve Bizans dönemlerinde kültürel ve sanatsal canlılık yaşamıştı. Bu uygarlıklardan kalma sanat eserlerini hepimiz biliyoruz. Ancak, Bizans'ın son yıllarında iç savaşlar ve dış istilalar yüzünden Anadolu eski canlılığını yitirmeye başlamıştı. 11. ve 12. Yüzyıllarda Türkmen-Selçuklu akınlarının ve Haçlı Seferlerinin neden olduğu savaşlar Anadolu'yu daha da bakımsız hale getirdi. Ama 13. yüzyılın başında, I. Gıyaseddin Keyhüsrev ve oğulları I. Izzeddin Keykavus ve I. Alaeddin Keykubad dönemlerinde Anadolu'da bir sürü cami, medrese, imaret, hastane, kervansaray, hamam, köprü, kale ve tersane yapıldı. Anadolu Selçuklu döneminde Konya, Sivas, Divriği, Ahlat, Kayseri, Amasya, Tokat, Erzurum, Erzincan, Antalya ve Malatya gibi kentler, beylikler döneminde ise Karaman, Beyşehir, Manisa ve Selçuk gibi kentler bir çok mimari eserle donatıldı. Bu eserlerin en ünlüleri Konya'da Alaeddin Camii ve İnce Minareli Medrese, Sivas'ta Gök Medrese, Kayseri'de Sultan Hanı (kervansarayı) ve Erzurum Çifte Minareli Medrese'dir.
Yapılan bu mimari eserlerde çok iyi bir ince işçilik görmekteyiz. Bu eserlerin kapıları, pencereleri kubbeleri birbirinden güzel çiniler, taş oymalar, tahta oymalar, kabartma yazılar ve nakışlarla süslenirdi. Seramik, heykel, süsleme, yazı (hat), dokuma ve özellikle halı ve kilim dokumacılığı ile maden işleme sanatında büyük gelişmeler sağlandı.

SLyMN

Tarih I Dersinin Notları Bukadar :)) Tarih II Ders Notlarını da temize geçince eklerim... Bi Teşekkürü Çok Görmezsiniz Artık :) İbrahim Abi Sen Hariç :D

SLyMN