Gemlik Forum - Gemlik'in Paylaşım ve Tartışma Platformu

YENİ ÇAĞ'DA AVRUPA


Orta Çağ'da Avrupa'da egemen siyasal sistem feodalite idi. Ayrıca siyaset, düşünce ve din alanlarında Katolik Kilisesi'nin büyük ağırlığı vardı. Yeni Çağ Avrupası'nda görülen gelişmeler feodalitenin ve kilisenin etkisini ortadan kaldırmıştır.



Yeni Çağ'da Avrupa'nın genel özellikleri şöyle sıralanabilir:

o Feodalite rejiminin yerine mutlak krallık (monarşi) rejimi egemen olmuştur. Bu durum Avrupa'da kralların siyasal birliği sağlamasına ortam hazırlamıştır.

o Krallar papaların devlet işlerine karışmasını önlemişlerdir. Bu durum yönetimde laik anlayışın ve kralların güçlenmesini sağlamıştır.

o Ticaret faaliyetleri bölgesel olmaktan çıkarak önce ülke sınırlarına, sonra bütün Avrupa'ya, ardından farklı kıtalara yayılmıştır. Bu durum Avrupalı devletlerin ekonomik yönden güçlenmelerini sağlamıştır. Coğrafi keşifler sonucunda Avrupalılar çeşitli kıtalarda sömürge imparatorlukları kurmuşlardır.

o Düşünce ve bilim hayatında skolastik düşünce yerine pozitif düşünce egemen olmuştur. Bu durum Avrupa'nın gelişmesinin önündeki engellerin kaldırılmasını sağlamıştır.

o Mezhep birliği bozulmuş, Katolik kilisesi zayıflamıştır. Bu durum Avrupa'da dinden uzaklaşmaya neden olmuş ve Haçlı seferlerinin düzenlenmesini zorlaştırmıştır.

Yeni Çağ'da Avrupa'daki bu gelişmelere yol açan temel olaylar şunlardır.

TEKNOLOJİK GELİŞMELER

a) Barutun Ateşli Silahlarda Kullanılması

Avrupalılar, Haçlı Seferleri sırasında Müslümanlardan barutu öğrenmişlerdir. Ancak barutun ateşli silahlarda kullanılmasını, Avrupa'yı, özellikle İstanbul'un Türkler tarafından fethedilmesinden sonra etkilemiştir.

Fatih'in döktürdüğü büyük topların İstanbul surlarını yıkması örnek alan krallar güçlü surlarla çevrili şatolarda yaşayan derebeylerini ortadan kaldırarak ülkelerinin tek hakimi oldular. Kralların yönetimde tek güç oldukları bu sisteme "monarşi" veya "mutlak krallık" denilmiştir .

Krallar merkezi otoriteyi güçlendirdikten sonra feodalite rejiminin bir uzantısı olan şövalyelik olgusuna son vererek sürekli ordular kurdular. Güçlenen krallar papaların egemenlik haklarına müdahale etmelerine izin vermediler.



b) Kağıt ve Matbaanın Yaygınlaşması
Avrupalılar kağıt ve matbaayı Haçlı seferleri sırasında öğrenmişlerdi. Öğrendikleri bu buluşları geliştirerek daha ucuza ve seri halde kullanmayı başardılar.



Avrupa'da kağıt ve matbaanın yaygınlaşmasıyla;

o Çok sayıda kitap basılmış ve ucuz satılmıştır.
o Okur yazar sayısı artmıştır.
o Değişik bilgi ve düşünceler geniş alanlarda yayılmıştır.
o Bilim, kültür ve düşünce hayatı gelişmiştir.
o Rönesans ve Reform hareketlerine zemin hazırlanmıştır.
o Skolastik düşünce yıkılmış, pozitif düşünce ortaya çıkmıştır.

c) Pusula, Gemicilik ve Haritacılıkta Gelişme
Avrupalılar haçlı seferleri sırsında öğrendikleri pusulayı geliştirerek denizlerde uzun yolculuklara çıktılar. Bunun yanı sıra dayanıklı gemilerin de yapılmasıyla Avrupalılar yeni ticaret yolları aradılar ve coğrafi keşifler gerçekleştirdiler.


COĞRAFİ KEŞİFLER

a) Coğrafi Keşiflerin Gerçekleşmesiyle

o Pusula, gemicilik ve coğrafya bilgilerinin gelişmesi.
o Avrupa ülkelerinin Hindistan'daki hammadde kaynaklarına doğrudan ulaşmak istemeleri.
o Önemli ticaret yollarının Türklerin elinde olması.
o Uzak Doğudan gelen malların Avrupalılara pahalıya mal olması.
o Ticaretin gelişmesi sonucunda Avrupa'da az bulunan altın gümüş gibi değerli madenlere ihtiyacın artması.
o Avrupalıların Hristiyanlığı Avrupa dışına yaymak istemeleri.

Gibi nedenler etkili olmuştur.


b) keşifler

İlk olarak 14 yüzyılın başlarında Fransız ve Ceneviz gemicileri tarafından başlatılan keşif gezileri yüzyıl savaşları nedeniyle kesintiye uğramıştır. 15 yüzyılda yeniden başlayan keşif hareketlerine en büyük desteği ispanya ve Portekiz kralları verdiler. Keşif hareketleri sonucunda Portekizli Betelmi Diyaz Afrika'nın güneyinde Ümit Burnu'na (1487) , yine başka bir Portekizli Vasko dö Gama buradan dolaşarak Hindistan'a ulaştı (1498). İspanya adına sefere çıkan Kristof kolomb Atlas Okyanusuna açılarak Amerika kıtasını keşfetti (1492). Portekizli Macellan ve Del Kano 1519 – 1522 yılları arasında dünyayı dolaşarak dünyanın yuvarlak olduğunu ispatladılar.


C) Coğrafi Keşiflerin Sonuçları
o Yeni ülkeler , yeni bitki ve hayvan türleri keşfedilmiştir.

o Avrupa devletleri keşfedilen yerlerde sömürge imparatorlukları kurdular.

o Afrika'dan getirilen yerliler Amerika'ya yerleştirilmiş ve köle ticareti başlamıştır.

o Keşfedilen yerlerdeki değerli madenler Avrupa'ya taşınmıştır. Bundan sonra Avrupa'da asıl zenginlik kaynağı toprağın yerini altın ve gümüş almıştır.

o Yeni ticaret yoları bulunmuş, bunun sonucunda ipek ve baharat yolu önemini kaybetmiştir.

o Akdeniz limanları önemini kaybederken, atlas okyanusundaki limanlar önem kazanmıştır.

o Avrupa devletleri arasında sömürgelerini genişletmek amacıyla savaşlar başlamıştır.

o Ticaretle uğraşan burjuva sınıfı zenginleşmiştir.

o Keşfedilen yerlere Avrupa'dan göçler olmuş, böylece Avrupa kültür ve uygarlığı bu bölgelerde yayılmıştır.

o Keşfedilen ülkelerde Hristiyanlık dini yayılmıştır.

o Coğrafi keşifler sonucunda öğrenilen bilgiler kilisenin dünya ile ilgili ileri sürdüğü bilgilerin yanlış olduğunu ortaya çıkarmış, kiliseye güven azalmış ve dini inançlar zayıflamıştır.

o Ticaret yollarının değişmesi, Osmanlı devleti ve İslam dünyasının ekonomisi olumsuz yönde etkilenmiştir.

o Coğrafi keşifler Rönesans ve Reform hareketlerine zemin hazırlamıştır.

RÖNESANS

Avrupa'da 15. ve 16. yüzyıllarda önce İtalya'da başlayan, daha sonra diğer Avrupa ülkelerine yayılan edebiyat , sanat , düşünce ve bilim alanındaki büyük yenilik, gelişme ve anlayışlara "Rönesans" denir.

a) Rönesans hareketlerinin başlamasında,
o Haçlı seferleri ile İslam dünyasındaki bilimsel ve teknolojik gelişmelerin batıya taşınması.
o Eski Yunan ve Roma uygarlığına ait eserlerin incelenmesi ve okutulması.
o Matbaanın etkisiyle yeni buluş ve düşüncelerin her tarafa kolayca yayılması.
o Coğrafi keşiflerle Avrupa'nın zenginleşmesi ve yaşam düzeyinin yükselmesi sonucunda düşünce ve sanat eserlerine değer veren "mesen" sınıfının ortaya çıkması.
o Avrupa'da üstün yetenekli sanatkarların yetişmesi.
o Yazar, şair ve sanat karları koruyan kişilerin bulunması.

Gibi nedenler etkili olmuştur.

Rönesans hareketleri ilk olarak İtalya'da başlamıştır. İtalya'nın coğrafi konumunun İslam dünyası, eski Yunan ve Roma uygarlıklarından etkilenmesini kolaylaştırması, İtalyan şehir devletlerinin zenginliği, İtalya'nın Hıristiyanlığın dini merkezi olması ve zengin kilisenin sanatçıları koruması Rönesans'ın İtalya'da başlamasında etkili olan başlıca faktörlerdir.

Rönesans ilk olarak "Hümanizma" akımı ile edebiyat alanında başlamıştır. Yunanca, Latince ve ibranice metinleri inceleyenlere "Hümanist", bunların çalışmalarıyla ortaya çıkan akıma da "Hümanizm" denilmiştir. İtalya'da Rönesans edebiyatın yanı sıra mimari, resim ve heykeltıraşlık alanlarında da etkili olmuştur.


b) Rönesans'ın yayılması
Rönesans'ın Avrupa ülkelerine yayılmasında, İtalya savaşları (1494 – 1559) ve Hıristiyanların papayı ziyaretlerinin büyük rolü olmuştur.
Rönesans hareketleri Fransa'da daha çok mimari ve güzel sanatlar, Almanya'da din ve edebiyat, İngiltere'de ve İspanya'da edebiyat alanlarında görülmüştür.

c) Rönesans'ın sonuçları
o Avrupa'da bilim alanında deney ve gözleme dayanan pozitif düşünce yayılmıştır. Bunun sonucunda skolastik düşünce yıkılmıştır.
o Bilim, teknik, sanat ve edebiyatta yeni düşünceler ortaya çıkmıştır.
o Eğitim ve öğretime önem verilmiştir.
o Bilimsel alandaki buluş ve gelişmeler teknoloji ve sanayinin gelişmesine ortam hazırlamıştır.
o Din adamları ve kilise eleştirilerek Reform hareketlerinin başlamasını sağlamıştır.

Rönesans hareketlerinin sonunda din adamlarına devlet çeşitli kademelerine görev verilmemiş, devlet işlerini yürütecek bürokratlar ortaya çıkmıştır. Bu durum Reform hareketlerinden sonra daha da belirginleşmiştir.


REFORM


16. yüzyılda Katolik mezhebindeki bozulmalar karşısında ilk olarak Almanya'da başlayan dinde yeni düzenlemeler yapılmasına "Reform" denir.

a) Reform hareketlerinin başlamasında
o Katolik kilisesi'nin bozulması ve bazı zümrelerin çıkarlarına uygun hareket etmesi.
o Matbaa'nın kurulmasıyla İncil'i Latince'den İngilizce, Almanca ve Fransızca gibi ulusal dillere çevrilmesi ve böylece Hıristiyanların din adamlarının söyledikleriyle İncil'de yazanların birbiriyle uyuşmadığını görmeleri.
o Rönesans'ın etkisiyle özgür düşüncenin yayılması.
o Kilisenin elindeki yetkileri kullanarak halkı sömürmesi.
o Kilisenin para karşılığı "endülüjans" denilen ve günahların affedildiğini belirten kağıtlar dağıtması.


Gibi nedenler etkili olmuştur.

b) Reform'un ortaya çıkması ve yayılması
Reform hareketlerini Almanya'da Wittenberg Üniversitesi'nde din bilgini olan Martin Luther başlatmıştır. Özellikle endülüjans satışına karşı olan Martin Luther, 1517'de Wittenberg kilisesinin kapısına astığı bildiriyle papalığın günahları af etme yetkisi olmadığını, Allah ile kul arasında kimsenin giremeyeceğini, endülüjans belgesi satan din adamlarının suç işlediğini açıkladı. Bu düşüncelerin fakir Alman halkı arasında büyük ilgi görmesi üzerine papa 10. Leon Martin Luther'i aforoz etti. Martin Luther aforoz kağıdını halkın gözü önünde yakınca papa Alman İmparatoru Şarlken'e Martin Luther'i idama mahkum edilmesini istedi ve tutsak edilmesi gerektiğini bildirdi. Ancak Saksonya Prensi Martin Luther'i şatosunda korudu.
Martin Luther'in görüşlerinden etkilenen köylüler ve şövalyeler ayaklanarak kilisenin mallarını yağmaladılar. Şarlken sorunu çözebilmek için 1529'da "Diyet Meclisi"ni topladı. Burada yeni mezhebin yayıldığı yerlerde kabul edilmesi kararlaştırıldı. Luther yanlısı Prensler bu kararı protesto ettiler. Bu nedenle yeni mezhebe "Protestanlık" adı verilmiştir.
Almanya'daki mücadeleler sonunda taraflar arasında Ogsburg antlaşması imzalanarak Protestanlık resmen tanınmıştır (1555). Bu antlaşmaya göre halk bağlı bulunduğu hükümdar veya prensin kabul ettiği mezhebe gerçekleşti.
Martin Luther'in görüşleri Almanya dışında da etkili oldu. Fransa'da Kalven adında bir hukukçunu fikirlerinden "kalvenizm" mezhebi doğdu. Uzun mücadelelerden sonra 1598 yılında Nant Fermanı ile Fransa'da yeni mezhepler serbest bırakılmıştır.
İngiltere'de Kral 7. Henri Anglikan kilisesini kurarak kendisine bağladı. Böylece İngiltere'de Katolik kilisesi'nin etkisinden sona ermiş , din, milli bir karakter kazanmıştır. İskoçya, İsveç, Norveç ve Danimarka'da da Protestanlık yayılmıştır.

c) Reform'un Sonuçları
o Avrupa'da mezhep birliği bozulmuş, Protestanlık, Kalvenizm ve Anglikanizm gibi yeni mezhepler ortaya çıkmıştır.
o Katolik kilisesi kendisine çekidüzen vererek Yeni Çağ'da keşfedilen ülkelere Hıristiyanlık yayılmasına çalışmıştır.
o Papa ve din adamlarına duyulan güven azalmıştır.
o Katolik mezhebinden ayrılan ülkelerde kilisenin malları yağmalanmış, topraklarına el konulmuştur.
o Okullar kilisenin elinden alınmış, laik öğretim kurumları açılmıştır. Böylece kilisenin eğitim ve bilim üzerindeki baskıları ortadan kalmıştır.
o Osmanlı Devleti Hıristiyan birliğini parçalamak için Reform'u desteklemiş, bu sayede Osmanlıların Avrupa içlerine ilerlemesi kolaylaşmıştır.

Osmanlı Devletindeki Hıristiyanlar Reform hareketlerinden etkilenmemişlerdir. Bu durumun en önemli nedenleri Hıristiyanların dinsel özgürlüğe sahip olmaları ve Osmanlı Devleti'nin kilisenin Hıristiyanları sömürmesini engellemesidir.